گناه سوء ظن از دیدگاه قرآن
گناه سوء ظن از دیدگاه قرآن
سوءظن انسان را به تجسس در حال دیگران وامیدارد، تجسس سرچشة غیبت و کم کم موجب می شود که آبروی انسانی، به خطر بیفتد.
سوءظن بزرگترین مانع همکاریهای اجتماعی و اتحاد و بهم پیوستگی دلهاست، و انسان را به زندگی فردی، گوشه گیری، انزوا و تک روی و مفاسد ناشی از این صفات می کشاند، سوءظن نمی گذارد که انسان به دیگری اعتماد کند و پایة همکاری با او را بریزد و با کمک او به حل مشکلات بشتابد. بدبینی سرچشمة عداوتها، و گاهی مایة اصلی جنگها و نزاعهای خونین می شود. چه بسیار خانواده ها که بر اثر بدبینی از هم متلاشی شده و چه بسیار رجال لایق و باشخصیت که با یک گمان بد در حق آنها، تسلیم مرگ گردیده اند، و گاهی گمان بد آتش جنگهای بزرگی را روشن ساخته است. همچنین سوءظن، محبت و دوستی را خاموش و نفاق و دورویی را در میان دوستان پرورش می دهد، زیرا چنین کسی در ظاهر ناچار است تظاهر به دوستی با رفقای خود کند در حالی که در باطن چنبن نیست و نسبت به آنها بدبین می باشد و همین طرز رفتار موجب پرورش روح نفاق و دورویی در او خواهد گردید
بدبینی سرچشمة ناراحتی روح و عذاب جسم و اضطراب و نگرانی خاطر است. افراد بدبین غالباً ناراحتند، و بر اساس توهماتی که دربارة اشخاص و حوادث دارند فوق العاده رنج می برند. آنها از معاشرت با افراد که یکی از وسایل عادی و مؤثر نشاط روحی است گریزانند زیرا کلمات یا کارهای مردم را مثلاً گوشه ها و نیشهایی برای خود فرض می کنند. از درد و دل که وسیلة مفیدی برای تخفیف آلام و ناراحتیها است می ترسند، زیرا ممکن است موجب افشای اسرار آنها و یا مشکلات دیگری گردد! و به همین دلیل غالباً افسرده، بی نشاط و غمگین هستند، و تدریجاً به صورت یک موجود معطل و بی فایده در می آیند. افراد بدبین از صفای روح غالباً بی بهره اند زیرا همیشه در دل خود مشغول به غیبت افراد دیگرند و به همین ملاحظه بعضی از علمای اخلاق سوءظن را به عنوان « غیبت با قلب » عنوان نموده اند.
در حقیقت گمان بد عاملی است برای جستجوگری و جستجوگری عاملی برای کشف اسرار و رازهای نهانی مردم است. اگر اجازه داده شود هر کس به جسجوگری دربارة دیگران برخیزد حیثیت و آبروی مردم بر باد می رود و اسلام هرگز اجازة چنین کاری را نمی دهد.
سوءظن در لغت و اصطلاح
سوءُ الظَّنِّ در لغت به معنی بدگمانی آمده است.
و از لحاظ اصطلاحی یعنی اینکه افراد در محیط فکر خود، شخصی را مورد هجوم افکار و قضاوتهای بد و ناروا قرار دهند، و احترام و شخصیت او حتی در محیط افکار دیگران محفوظ نماند
سوءظن در آیات قرآن
در این قسمت به دو مورد از آیاتی که دربارة سوءظن در قرآن آمده است اشاره می کنیم و توضیحاتی را پیرامون آنها ارائه می نمائیم.
ـ « یا اَیُّها الَّذینَ ءامَنُوا اِجتَنِبُوا کَثیراً مِنَ الظَّنِّ اِنَّ بَعضَ الظَّنِّ اِثمٌ ».
« ای کسانی که ایمان آورده اید! از بسیاری از گمانها بپرهیزید، چرا که پاره ای از گمانها گناه است ».
در این آیه منظور از کثیراً مِنَ الظن گمانهای بد است که نسبت به گمانهای خوب، در میان مردم بیشتر است لذا از آن تعبیر به کثیر شده و گرنه حسن ظن و گمان خیر نه تنها ممنوع نیست بلکه مستحسن است، چنانکه قرآن مجید در سورة نور می فرماید: « لَولآ اِذا سَمِعتُموهُ ظنَّ المُؤمِنونَ وَ المُؤمِناتُ بِاَنفُسِهِم خَیراً ». « چرا هنگامی که آن نسبت ناروا را شنیدند مردان و زنان باایمان نسبت به خود و کسی که همچون خود آنها بود گمان خیر نبردند »؟!
همچنین یکی از اصول اسلامی « اصاله الصحه » است و معنای آن این است که اگر عملی را از مسلمانی دیدیم که از جهت ظاهر خوب نیست، آن را خوب بدانیم و کار او را به صورت صحیح و خوب توجیه کنیم. حتی امام صادق( علیه السلام ) فرموده اند: هفتاد توجیه برای آن بکن تا سوءظن برای تو پیدا نشود. در حدیثی از امیرالمؤمنین ( علیه السلام) می خوانیم که: هر که به مردم گمان نیک برد، محبت آنان را به دست آورد.
در آیة مورد بحث نهی از کثیری از گمانها شده، ولی در مقام تعلیل می گوید زیرا بعضی از گمانها گناه است این تفاوت تعبیر ممکن است از این جهت باشد که گمانهای بد بعضی مطابق واقع است و بعضی مخالف واقع، آنکه مخالف واقع است مسلماً گناه است و لذا تعبیر به « اِنَّ بَعضَ الظَّنِّ اِثمٌ » شده است، بنابراین وجود همین گناه کافی است که از همة ظن ها بپرهیزد.
ـ « یَحسَبونَ کُلَّ صَیحَهٍ عَلَیهِم ».
« منافقان هر فریادی را برضد خویش می پندارند ».
در این آیه خداوند در مورد نشانه های منافقان سخن به میان آورده می فرماید: آنها چنان توخالی و فاقد توکل بر خدا و اعتماد بر نفس هستند که هر فریادی از هر جا بلند شود آن را بر ضد خود می پندارند. ترس و وحشتی عجیب همیشه بر قلب و جان آنها حکمفرما است، و یک حالت سوءظن و بدبینی جانکاه سرتاسر روح آنها را فرا گرفته، و از همه چیز حتی سایة خود می ترسند.
مطلبی که در این آیه قابل توجه می باشد این است که خداوند سوءظن را یکی از نشانه های منافقان بیان فرموده است و از این جا می توان به شدت این گناه پی برد که در بسیاری مواقع اگر کنترل نشود موجب از بین رفتن آبروی مؤمنی می شود
